Penulis: Ridho Permana Prasetyo Aldi
Penyunting: Muhammad Fareez Budiman Naim
Sumber: Google
Tanah ladang penduduk di sekitar pintu air di Kecamatan Bunga Raya, Kabupaten Siak, Riau, hangus selepas terbakar. Lokasi yang bersebelahan dengan konsesi PT Teguh Karsa Wana Lestari merupakan antara kawasan panas kebakaran hutan dan tanah. Hanya ada beberapa pokok yang masih berdiri walaupun sebahagian dahan pokok telah hangus serta daunnya tidak lagi menghijau.
Keluasan kawasan yang terbakar itu mencecah dua hektar, namun penduduk di kawasan tersebut telah bertindak dengan segera untuk memadamkan api supaya tidak terus merebak. Walau bagaimanapun, penduduk tempatan masih belum mengetahui punca sebenar kebakaran. Pelbagai spekulasi telah timbul, antara kemungkinan yang mungkin terjadi adalah terdapat pihak yang sengaja memulakan kebakaran atau kebakaran tersebut berlaku kerana fenomena alam semulajadi iaitu akibat kemarau yang berpanjangan. Taman Negara Tesso Nilo (TNTN) di Daerah Palalawan juga tidak terlepas dari kebakaran tanah dan hutan dimana kebakaran tersebut telah berlaku pada skala yang besar iaituebih 200 hektar tanah terbakar.
Pencerobohan Tesso Nilo bermula pada tahun 1997. Ketika itu, harga minyak sawit yang melambung tinggi menyebabkan orang ramai berpusu-pusu membuka tanah untuk melakukan penanaman sawit iaitu seluas 83 ribu hektar tanah telah dijadikan ladang kelapa sawit di sekitar taman negara.
Kementerian Alam Sekitar dan Perhutanan telah menetapkan Tesso Nilo sebagai kawasan Revitalisasi Ekosistem Tesso Nilo (RETN). Bagaimanapun, pasukan Revitalisasi Ekosistem Tesso Nilo masih menemui ratusan cukong yang mengawal tanah tanpa permit penanaman kelapa sawit di tanah bekas milik syarikat di sekitar TNTN.
Salah satu punca peningkatan cukong ialah kemudahan pengagihan tandan buah segar kepada kilang kelapa sawit. Di sekitar Tesso Nilo sahaja, terdapat sekurang-kurangnya sembilan kilang kelapa sawit tanpa ladang yang menampung tandan buah segar daripada cukong. Kilang kelapa sawit membekalkan minyak sawit mentah (MSM) kepada syarikat besar.
Selain daripada pencerobohan, satu lagi punca kebakaran hutan dan tanah ialah penukaran tanah gambut kepada ladang. Aktiviti ini menyebabkan tanah gambut menjadi kering dan pada musim kemarau ia mudah terbakar. Malah, jika tanah gambut sudah terbakar, ia amat sukar untuk dipadamkan. Badan Pengurusan Bencana Wilayah (BPBD) Riau mengeluarkan peta bahaya kemarau. Peta ini menunjukkan hampir semua kawasan Riau mempunyai kerentanan kemarau yang agak tinggi. Ladang kelapa sawit milik petani juga perlu diberi perhatian. Sesetengah petani membakar tanah untuk menanam kelapa sawit baru atau menanam semula. Perlu ada sosialisasi tentang pembukaan tanah dengan cara yang lebih selamat.
Petani kecil wajar diberikan pendidikan sebelum membuka tanah supaya tanah yang digunakan tidak dibakar. Salah satu kaedah yang boleh dilakukan adalah dengan meracuni pokok yang tidak lagi produktif. Dalam masa seminggu atau dua, pokok yang diracun akan mati dan sedia untuk dibersihkan.
Kerajaan Siak turut membentuk Persatuan Penjagaan Kebakaran yang terdiri daripada wakil setiap kampung. Anggota Persatuan Penjagaan Kebakaran kemudiannya dilatih menggunakan alat pemadam mudah alih sebagai percubaan pertama mengendalikan kebakaran.
Punca kebakaran hutan dan tanah gambut
Lebih daripada 99% punca kebakaran hutan dan tanah gambut adalah hasil daripada aktiviti manusia, kedua-duanya sengaja membakar atau kerana kecuaian dalam guna api. Ia disokong oleh syarat-syarat tertentu yang jadikannya terdedah kebakaran, seperti fenomena El Nino, keadaan fizikal gambut keadaan terdegradasi dan rendah masyarakat sosio-ekonomi. Punca kebakaran oleh manusia boleh diperincikan seperti berikut:
a. Pembakaran tumbuh-tumbuhan
Kebakaran yang disebabkan oleh kebakaran yang berpunca daripada pembakaran tumbuh-tumbuhan yang disengajakan tetapi tidak dikawal semasa melakukan aktiviti, contohnya dalam pembersihan kawasan ladang dan penyediaan tanah pertanian oleh masyarakat.
b. Aktiviti penggunaan sumber asli
Kebakaran yang disebabkan oleh kebakaran yang berpunca daripada aktiviti manusia semasa penggunaan sumber asli, contohnya pembakaran semak yang menghalang akses mereka kepada sumber asli dan pembuatan api untuk memasak oleh pembalak haram dan pencari ikan di hutan. Kecuaian mereka memadamkan api boleh menyebabkan kebakaran.
c. Pemilikan tanah
Kebakaran sering digunakan oleh masyarakat tempatan untuk mendapatkan semula hak mereka ke atas tanah.
Faktor-faktor yang menyokong kerentanan kepada kebakaran hutan dan tanah gambut
Keterdedahan tertinggi terhadap kebakaran hutan dan tanah gambut berlaku pada musim kemarau di mana taburan hujan sangat rendah dan keamatan matahari adalah tinggi. Keadaan ini biasanya berlaku antara Jun hingga Oktober dan kadangkala dari Mei hingga November. Bahaya kebakaran lebih tinggi jika gejala El Nino ditemui.
Pembinaan terusan dan parit di tanah gambut menyebabkan tanah gambut kering secara berlebihan pada musim kemarau dan terdedah kepada kebakaran.
Kawasan paya gambut merupakan tanah yang kurang nutrien dan ditenggelami air setiap tahun menyebabkan ia kurang sesuai untuk pertanian.
